Vô kinh và 3 nguyên nhân chính

Vô kinh là gì?

Vô kinh là thuật ngữ y khoa chỉ tình trạng phụ nữ không có kinh nguyệt trong một khoảng thời gian nhất định, mặc dù đã đến tuổi có kinh nguyệt hoặc trong những giai đoạn mà kinh nguyệt thường xuất hiện. Vô kinh có thể được chia thành hai loại chính:

1. Vô kinh nguyên phát: xảy ra khi một phụ nữ chưa bao giờ có kinh nguyệt dù đã qua tuổi dậy thì (thường là từ 16 tuổi trở lên).
2. Vô kinh thứ phát: xảy ra khi phụ nữ đã từng có kinh nguyệt nhưng sau đó mất kinh trong ít nhất 3 chu kỳ kinh nguyệt liên tiếp, hoặc trong khoảng 6 tháng mà không có kinh, trong khi không mang thai.

Trong bài viết này, hãy cùng Tâm Việt Trà tìm hiểu về những nguyên nhân, triệu chứng của vô kinh

Xem thêm: Tử cung lạnh và 7 dấu hiệu nhận biết

Nguyên nhân của vô kinh

Việc phân tích chi tiết nguyên nhân của vô kinh giúp hiểu rõ cơ chế sinh học và các yếu tố tác động gây ra tình trạng này. Như đã đề cập, vô kinh có thể chia thành hai loại: vô kinh nguyên phát và vô kinh thứ phát, mỗi loại có nguyên nhân khác nhau.

1. Nguyên nhân của vô kinh nguyên phát

Vô kinh nguyên phát là tình trạng một phụ nữ chưa bao giờ có kinh nguyệt dù đã qua tuổi dậy thì. Các nguyên nhân chính liên quan đến sự phát triển bất thường của cơ thể hoặc các yếu tố di truyền:

a. Dị tật bẩm sinh của cơ quan sinh dục

• Dị tật cơ quan sinh dục như màng trinh không có lỗ (imperforate hymen) hoặc không có tử cung (uterine agenesis) là nguyên nhân chính gây vô kinh nguyên phát. Những dị tật này ngăn cản kinh nguyệt xảy ra dù các chức năng hormone bình thường.
• Hội chứng Mayer-Rokitansky-Küster-Hauser (MRKH): Một dị tật hiếm gặp khiến một số phụ nữ không phát triển tử cung và/hoặc âm đạo, dẫn đến vô kinh nguyên phát, mặc dù buồng trứng hoạt động bình thường.

b. Bất thường về nhiễm sắc thể

Một trong những nguyên nhân phổ biến của vô kinh nguyên phát là các vấn đề về nhiễm sắc thể, trong đó hội chứng Turner là ví dụ điển hình:

• Hội chứng Turner (45, X): Là một rối loạn di truyền trong đó nữ giới chỉ có một nhiễm sắc thể X thay vì hai nhiễm sắc thể X như bình thường. Điều này dẫn đến sự phát triển bất thường của buồng trứng, khiến chúng không sản xuất đủ hormone sinh dục nữ (estrogen và progesterone) cần thiết cho quá trình kinh nguyệt.
• Hội chứng Androgen Insensitivity: Ở những phụ nữ mắc hội chứng này, dù họ có nhiễm sắc thể nam (XY), nhưng cơ thể không thể đáp ứng với hormone androgen. Điều này dẫn đến việc họ phát triển đặc điểm cơ thể nữ nhưng không có cơ quan sinh sản nữ bình thường (không có tử cung), dẫn đến vô kinh.

c. Rối loạn nội tiết do bất thường ở vùng dưới đồi hoặc tuyến yên

• Vùng dưới đồi và tuyến yên là hai khu vực trong não có vai trò quan trọng trong việc điều hòa sản xuất hormone sinh dục. Các bất thường ở đây có thể dẫn đến việc không kích hoạt buồng trứng để sản xuất estrogen và progesterone.
• Hội chứng Kallmann: Là một rối loạn thần kinh, trong đó vùng dưới đồi không thể sản xuất đủ hormone GnRH (gonadotropin-releasing hormone), dẫn đến vô kinh do thiếu sự kích hoạt hormone sinh dục.
• Thiếu hormone tuyến yên: Tuyến yên sản xuất hormone kích thích buồng trứng (FSH và LH), do đó, nếu tuyến yên không hoạt động bình thường, buồng trứng sẽ không sản xuất hormone và chu kỳ kinh nguyệt không bắt đầu.

2. Nguyên nhân của vô kinh thứ phát

Vô kinh thứ phát là tình trạng phụ nữ đã có kinh nguyệt trước đó nhưng sau đó kinh nguyệt bị gián đoạn trong ít nhất 3 chu kỳ kinh nguyệt liên tiếp hoặc 6 tháng. Các nguyên nhân của vô kinh thứ phát thường đa dạng hơn và liên quan đến những thay đổi sinh lý hoặc ngoại cảnh. Một số nguyên nhân phổ biến gồm:

a. Mang thai

• Mang thai là nguyên nhân tự nhiên và phổ biến nhất gây vô kinh thứ phát. Trong thai kỳ, mức hormone progesterone và estrogen cao giúp duy trì thai nhi và ngăn cản quá trình rụng trứng, do đó kinh nguyệt bị ngưng lại cho đến sau khi sinh.

b. Rối loạn hormone

• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Đây là nguyên nhân hàng đầu gây vô kinh thứ phát. Trong PCOS, buồng trứng sản xuất lượng lớn androgen (hormone nam), làm rối loạn chu kỳ kinh nguyệt và ngăn cản quá trình rụng trứng, dẫn đến vô kinh hoặc kinh nguyệt không đều. Ngoài ra, PCOS còn gây ra các triệu chứng khác như tăng cân, rụng tóc, và mọc lông bất thường.
• Rối loạn chức năng tuyến giáp:
• Suy giáp (hypothyroidism): Khi tuyến giáp hoạt động kém, mức hormone thyroxine thấp có thể ảnh hưởng đến chu kỳ kinh nguyệt bằng cách làm giảm hoạt động của các hormone sinh dục.
• Cường giáp (hyperthyroidism): Quá nhiều hormone thyroxine cũng có thể làm mất cân bằng hormone sinh dục, dẫn đến vô kinh.
• Tăng prolactin: Hormone prolactin được sản xuất ở tuyến yên và thường tăng trong thời gian cho con bú, giúp ngăn ngừa rụng trứng và kinh nguyệt. Tuy nhiên, một khối u ở tuyến yên (u prolactinoma) hoặc các tình trạng khác có thể làm tăng prolactin bất thường, dẫn đến vô kinh.

c. Giảm cân đột ngột hoặc thiếu dinh dưỡng

• Rối loạn ăn uống như chán ăn tâm thần (anorexia nervosa) và chứng cuồng ăn (bulimia) thường dẫn đến giảm cân nhanh chóng và ảnh hưởng đến hormone sinh sản. Khi cơ thể bị suy dinh dưỡng, nó sẽ dừng hoạt động không cần thiết như chu kỳ kinh nguyệt để tiết kiệm năng lượng.
• Tỷ lệ mỡ cơ thể quá thấp: Lượng mỡ trong cơ thể cần thiết để sản xuất hormone estrogen. Nếu tỷ lệ mỡ cơ thể quá thấp (như ở các vận động viên hoặc người ăn kiêng cực đoan), kinh nguyệt có thể ngừng lại.

d. Stress và căng thẳng kéo dài

• Stress có thể gây ra rối loạn hormone do vùng dưới đồi, nơi điều chỉnh chu kỳ kinh nguyệt, phản ứng mạnh mẽ với căng thẳng tâm lý. Căng thẳng tinh thần có thể làm gián đoạn sự sản xuất GnRH, gây ra vô kinh thứ phát.

e. Tập luyện thể thao quá mức

• Vô kinh do tập luyện là tình trạng phổ biến ở các vận động viên hoặc người tập luyện với cường độ cao, đặc biệt là ở những người có tỷ lệ mỡ cơ thể rất thấp. Tập luyện quá mức có thể ảnh hưởng đến sự cân bằng năng lượng và hormone, dẫn đến giảm sản xuất estrogen và gây vô kinh.

f. Sử dụng và ngừng thuốc

• Một số loại thuốc tránh thai hoặc các biện pháp tránh thai bằng hormone khác (ví dụ: vòng tránh thai hoặc cấy ghép) có thể gây vô kinh. Sau khi ngừng thuốc, cơ thể cần một thời gian để điều chỉnh lại chu kỳ hormone, và trong thời gian này, có thể xảy ra vô kinh.
• Các thuốc điều trị nội tiết (ví dụ như thuốc dùng trong điều trị ung thư hoặc hội chứng Cushing) cũng có thể ảnh hưởng đến chu kỳ kinh nguyệt.

g. Tiền mãn kinh và mãn kinh

• Tiền mãn kinh là giai đoạn trước khi bước vào mãn kinh, khi nồng độ hormone sinh dục (đặc biệt là estrogen) bắt đầu giảm, khiến chu kỳ kinh nguyệt trở nên không đều hoặc ngừng hẳn.
• Mãn kinh là thời điểm mà buồng trứng ngừng hoạt động hoàn toàn, không còn sản xuất hormone estrogen và progesterone, dẫn đến vô kinh vĩnh viễn.

h. Sẹo tử cung hoặc tổn thương nội mạc tử cung

• Hội chứng Asherman: Một tình trạng gây ra bởi sẹo trong tử cung (thường do phẫu thuật như nạo hút thai hoặc cắt bỏ tử cung), có thể ngăn chặn sự phát triển của nội mạc tử cung cần thiết cho chu kỳ kinh nguyệt.

Nguyên nhân của vô kinh rất đa dạng, bao gồm từ các vấn đề cấu trúc bẩm sinh đến rối loạn hormone và các yếu tố môi trường như căng thẳng, giảm cân, và tập luyện quá mức. Mỗi nguyên nhân đều ảnh hưởng đến sự cân bằng hormone sinh dục và chức năng sinh sản của phụ nữ, và điều này yêu cầu cách điều trị cụ thể để khôi phục chu kỳ kinh nguyệt và duy trì sức khỏe sinh sản.

Triệu chứng vô kinh

Vô kinh là tình trạng ngừng hoặc không có kinh nguyệt ở phụ nữ, có thể là dấu hiệu của các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn. Các triệu chứng của vô kinh không chỉ liên quan đến việc không có kinh mà còn bao gồm nhiều biểu hiện đi kèm khác nhau, tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra vô kinh. Dưới đây là phân tích chi tiết các triệu chứng chính:

1. Không có kinh nguyệt

• Đặc điểm chính của vô kinh là không có chu kỳ kinh nguyệt trong một khoảng thời gian đáng kể. Cụ thể:
• Vô kinh nguyên phát: Phụ nữ không có kinh nguyệt từ khi bắt đầu dậy thì, thường là sau 16 tuổi.
• Vô kinh thứ phát: Kinh nguyệt ngừng trong ít nhất 3 chu kỳ liên tiếp hoặc ngừng hoàn toàn trong 6 tháng ở phụ nữ đã có kinh trước đó.

2. Triệu chứng liên quan đến nguyên nhân cụ thể

a. Triệu chứng vô kinh do mất cân bằng hormone

• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Đây là một nguyên nhân phổ biến gây vô kinh thứ phát và đi kèm với một loạt các triệu chứng khác liên quan đến sự gia tăng hormone androgen (hormone nam).
• Mụn trứng cá: Sự gia tăng testosterone có thể làm da nhờn và gây ra mụn trứng cá, thường nặng và dai dẳng.
• Rậm lông (hirsutism): Mọc lông nhiều ở các vùng như mặt, ngực, bụng dưới, và lưng do testosterone cao.
• Rụng tóc kiểu nam giới: Rụng tóc theo kiểu thưa dần ở đỉnh đầu hoặc thái dương, tương tự như hiện tượng rụng tóc ở nam giới.
• Tăng cân hoặc béo phì: Phụ nữ bị PCOS thường gặp khó khăn trong việc kiểm soát cân nặng và dễ dàng tích tụ mỡ, đặc biệt là ở vùng bụng.
• Rối loạn chức năng tuyến giáp:
• Suy giáp (hypothyroidism): Những phụ nữ bị suy giáp thường trải qua các triệu chứng như mệt mỏi, tăng cân không rõ nguyên nhân, cảm giác lạnh liên tục, da khô và tóc rụng. Những dấu hiệu này kèm theo sự gián đoạn trong chu kỳ kinh nguyệt.
• Cường giáp (hyperthyroidism): Ngược lại, cường giáp có thể gây giảm cân đột ngột, tim đập nhanh, lo lắng, và nhiệt độ cơ thể cao, làm gián đoạn chu kỳ kinh nguyệt.
• Tăng prolactin (hyperprolactinemia): Khi mức hormone prolactin tăng cao bất thường, có thể gây ra các triệu chứng như:
• Tiết sữa bất thường (galactorrhea): Tiết dịch từ vú không liên quan đến việc cho con bú.
• Đau đầu và giảm thị lực: Nếu tăng prolactin do một khối u tuyến yên (prolactinoma), bệnh nhân có thể bị đau đầu hoặc vấn đề về thị lực.

b. Triệu chứng vô kinh do rối loạn sinh sản

• Vô kinh nguyên phát do dị tật cơ quan sinh dục:
• Phụ nữ mắc các dị tật bẩm sinh như không có tử cung hoặc màng trinh không có lỗ có thể không có kinh nguyệt mặc dù họ vẫn trải qua các dấu hiệu dậy thì như phát triển ngực và lông mu. Trong một số trường hợp, có thể có các triệu chứng khác liên quan đến đau vùng bụng dưới hoặc chướng bụng.
• Vô kinh do hội chứng Turner:
• Hội chứng Turner là một rối loạn di truyền trong đó nữ giới chỉ có một nhiễm sắc thể X. Các triệu chứng phổ biến bao gồm chiều cao thấp, cổ rộng, ngực cách xa nhau và vô kinh do buồng trứng không phát triển đầy đủ.
• Những người mắc hội chứng này cũng có thể bị các vấn đề khác như tim mạch, thận hoặc các vấn đề về xương.
• Vô kinh do hội chứng Kallmann: Đây là một dạng vô kinh do thiếu hụt hormone GnRH (gonadotropin-releasing hormone), dẫn đến không có dấu hiệu dậy thì bình thường như phát triển ngực hoặc mọc lông mu, đồng thời không có kinh nguyệt.

c. Triệu chứng liên quan đến lối sống

• Tập luyện thể thao quá mức: Phụ nữ tập luyện thể thao với cường độ cao thường gặp phải tình trạng vô kinh do sự giảm mỡ cơ thể và mất cân bằng hormone.
• Giảm cân nhanh chóng và tỷ lệ mỡ cơ thể thấp có thể dẫn đến các triệu chứng khác như mất năng lượng, rối loạn ăn uống, và các vấn đề về xương do thiếu hụt estrogen.
• Ngoài ra, tình trạng căng thẳng liên tục từ tập luyện có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ và cảm xúc.
• Rối loạn ăn uống: Các rối loạn ăn uống như chán ăn tâm thần (anorexia nervosa) hoặc cuồng ăn (bulimia) có thể gây vô kinh.
• Sụt cân nghiêm trọng và thiếu dinh dưỡng sẽ ảnh hưởng đến sự sản xuất hormone sinh dục, dẫn đến các triệu chứng khác như suy nhược cơ thể, mệt mỏi, rụng tóc, và da khô.

d. Triệu chứng do yếu tố stress và tâm lý

• Căng thẳng kéo dài: Stress có thể gây vô kinh do ảnh hưởng đến vùng dưới đồi (hypothalamus) – một phần của não điều khiển sự sản xuất hormone sinh dục. Các triệu chứng của stress kéo dài có thể bao gồm lo âu, mệt mỏi, giảm khả năng tập trung, mất ngủ và thay đổi cảm xúc.
• Mất cân bằng nội tiết: Phụ nữ bị căng thẳng lâu dài có thể trải qua các triệu chứng khác như mệt mỏi kinh niên, thiếu năng lượng, rối loạn giấc ngủ, và thay đổi về cân nặng, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể và làm nghiêm trọng thêm tình trạng vô kinh.

3. Triệu chứng dài hạn của vô kinh

Nếu vô kinh kéo dài mà không được điều trị, nó có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe dài hạn khác, bao gồm:

a. Loãng xương và dễ gãy xương

Thiếu hụt estrogen kéo dài làm giảm mật độ xương, dẫn đến loãng xương và gãy xương. Phụ nữ bị vô kinh kéo dài có nguy cơ bị loãng xương cao hơn so với phụ nữ có chu kỳ kinh nguyệt bình thường, đặc biệt là những phụ nữ bị vô kinh nguyên phát hoặc vô kinh do tập luyện thể thao quá mức.

b. Tăng nguy cơ bệnh tim mạch

Sự thiếu hụt estrogen cũng làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch. Estrogen giúp bảo vệ hệ tim mạch bằng cách tăng nồng độ cholesterol tốt (HDL) và giảm cholesterol xấu (LDL). Khi không có kinh nguyệt, nguy cơ xơ vữa động mạch, cao huyết áp, và các bệnh tim mạch khác tăng cao.

c. Các vấn đề về sinh sản

• Vô sinh: Vô kinh, đặc biệt là vô kinh nguyên phát, có thể dẫn đến vô sinh hoặc khó có con. Sự không có kinh nguyệt phản ánh việc không có quá trình rụng trứng, do đó làm giảm khả năng thụ thai tự nhiên.
• Sảy thai và các vấn đề về thai kỳ: Ngay cả khi kinh nguyệt được khôi phục, những phụ nữ có tiền sử vô kinh có thể gặp nguy cơ cao hơn về các biến chứng thai kỳ như sảy thai, tiền sản giật, hoặc sinh non.

d. Nguy cơ ung thư nội mạc tử cung

Vô kinh không đi kèm với sự bong ra của nội mạc tử cung. Nếu nội mạc tử cung không được loại bỏ định kỳ như trong chu kỳ kinh nguyệt bình thường, nguy cơ phát triển ung thư nội mạc tử cung sẽ tăng cao, đặc biệt ở phụ nữ bị PCOS hoặc có mức estrogen cao mà không được cân bằng bởi progesterone.

4. Triệu chứng về tâm lý

Vô kinh có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tâm lý:

• Trầm cảm và lo lắng: Đối với phụ nữ bị vô kinh, đặc biệt là vô kinh thứ phát, sự lo lắng về khả năng sinh sản hoặc sự thay đổi về ngoại hình (như mụn, rụng tóc) có thể dẫn đến trầm cảm và lo âu.
• Tự ti về ngoại hình: Những triệu chứng liên quan đến mất cân bằng hormone như rụng tóc, mụn, hoặc mọc lông bất thường có thể khiến phụ nữ cảm thấy tự ti về cơ thể và ảnh hưởng đến lòng tự trọng.