Đột quỵ và 6 dấu hiệu nhận biết

Đột quỵ là gì?

Đột quỵ, hay còn gọi là tai biến mạch máu não, là một tình trạng y tế nghiêm trọng xảy ra khi lưu lượng máu đến một phần của não bị gián đoạn hoặc giảm đáng kể. Điều này khiến các tế bào não thiếu oxy và dưỡng chất, dẫn đến tổn thương hoặc chết mô não trong thời gian ngắn.

Đột quỵ có thể dẫn đến các hậu quả nghiêm trọng như mất khả năng nói, yếu liệt một bên cơ thể, và thậm chí tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. Do đó, việc nhận biết sớm các dấu hiệu của đột quỵ và hành động ngay lập tức là rất quan trọng.

Xem thêm: Giãn mao mạch và 5 nguyên nhân gây nên

Nguyên nhân gây đột quỵ

Nguyên nhân gây đột quỵ có thể khác nhau tùy thuộc vào loại đột quỵ, nhưng nhìn chung có một số yếu tố chung sau:

1. Đột quỵ do thiếu máu cục bộ (Ischemic Stroke):

• Cục máu đông (huyết khối): Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, xảy ra khi một cục máu đông hình thành trong mạch máu cung cấp máu cho não, thường là do xơ vữa động mạch (sự tích tụ mảng bám trong động mạch).
• Cục máu di chuyển (huyết tắc): Xảy ra khi một cục máu đông hình thành ở nơi khác trong cơ thể, thường là tim, và di chuyển đến não, gây tắc nghẽn mạch máu.

2. Đột quỵ do xuất huyết (Hemorrhagic Stroke):

• Huyết áp cao (tăng huyết áp): Nguyên nhân phổ biến nhất gây vỡ mạch máu não, dẫn đến xuất huyết.
• Phình mạch não: Là tình trạng một phần của mạch máu não bị yếu và phình to, có thể bị vỡ gây xuất huyết.
• Dị dạng động-tĩnh mạch (AVM): Là một tình trạng bẩm sinh, trong đó các mạch máu kết nối bất thường, có thể dẫn đến vỡ và gây xuất huyết.
• Rối loạn đông máu: Các vấn đề với đông máu, chẳng hạn như thiếu hụt tiểu cầu hoặc sử dụng quá nhiều thuốc chống đông máu, cũng có thể góp phần gây đột quỵ xuất huyết.

3. Các yếu tố nguy cơ chung:

• Tăng huyết áp: Đây là yếu tố nguy cơ lớn nhất cho cả hai loại đột quỵ.
• Bệnh tim mạch: Bao gồm bệnh động mạch vành, rung nhĩ, và suy tim.
• Đái tháo đường: Làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch, dẫn đến đột quỵ thiếu máu cục bộ.
• Hút thuốc lá: Làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông và gây tổn thương mạch máu.
• Cholesterol cao: Góp phần vào sự hình thành mảng bám trong động mạch.
• Béo phì và lối sống ít vận động: Làm tăng nguy cơ mắc các yếu tố nguy cơ khác như tăng huyết áp và đái tháo đường.
• Lạm dụng rượu và ma túy: Có thể gây tổn thương mạch máu và tăng nguy cơ đột quỵ.

Các yếu tố nguy cơ này có thể được kiểm soát thông qua lối sống lành mạnh, dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ, và kiểm tra sức khỏe định kỳ.

Dấu hiệu của đột quỵ

Phân tích các dấu hiệu của đột quỵ giúp hiểu rõ hơn về cách mà tình trạng này ảnh hưởng đến cơ thể và não bộ. Mỗi dấu hiệu phản ánh sự tổn thương hoặc gián đoạn chức năng trong các vùng cụ thể của não, dẫn đến những triệu chứng điển hình như sau:

1. Yếu hoặc tê liệt một bên cơ thể:

• Phân tích: Đây là dấu hiệu phổ biến nhất của đột quỵ, thường xảy ra khi đột quỵ ảnh hưởng đến các vùng của não kiểm soát vận động. Nếu đột quỵ xảy ra ở bán cầu não trái, cơ thể bên phải có thể bị ảnh hưởng, và ngược lại. Tình trạng này xảy ra do mất nguồn cung cấp máu tới vùng não điều khiển các cơ bắp, dẫn đến mất kiểm soát hoặc cảm giác ở các chi hoặc mặt.
• Ý nghĩa: Biểu hiện yếu hoặc tê một bên cơ thể cho thấy tổn thương vùng vận động của não (motor cortex) hoặc các đường dẫn truyền thần kinh liên quan.

2. Khó nói hoặc hiểu ngôn ngữ:

• Phân tích: Đột quỵ có thể làm tổn thương các vùng não liên quan đến ngôn ngữ, chẳng hạn như vùng Broca (phụ trách khả năng nói) hoặc vùng Wernicke (phụ trách khả năng hiểu ngôn ngữ). Khi vùng Broca bị tổn thương, người bệnh gặp khó khăn trong việc phát âm và nói trôi chảy. Ngược lại, nếu vùng Wernicke bị ảnh hưởng, người bệnh có thể nói ra những câu không có nghĩa hoặc không hiểu người khác nói gì.
• Ý nghĩa: Dấu hiệu này cho thấy đột quỵ có thể đã ảnh hưởng đến các vùng ngôn ngữ của não, thường nằm ở bán cầu não trái đối với hầu hết mọi người.

3. Mờ hoặc mất thị lực:

• Phân tích: Các vấn đề về thị lực xảy ra khi đột quỵ ảnh hưởng đến các vùng não điều khiển tầm nhìn, đặc biệt là thùy chẩm. Người bệnh có thể mất một phần hoặc toàn bộ tầm nhìn ở một hoặc cả hai mắt. Điều này có thể bao gồm mất thị lực ngoại biên (nhìn thấy mọi thứ chỉ ở trung tâm tầm nhìn), nhìn đôi, hoặc hoàn toàn mất thị lực.
• Ý nghĩa: Mất thị lực thường cho thấy tổn thương ở vùng thị giác của não (occipital lobe) hoặc các dây thần kinh thị giác.

4. Chóng mặt, mất thăng bằng hoặc khó điều phối:

• Phân tích: Chóng mặt, mất thăng bằng và khó điều phối thường xảy ra khi đột quỵ ảnh hưởng đến tiểu não (cerebellum), phần não phụ trách điều hòa cử động, giữ thăng bằng, và phối hợp các hoạt động vận động phức tạp. Đột quỵ ở vùng này có thể dẫn đến loạng choạng, đi đứng không vững hoặc không thể điều phối các động tác chính xác.
• Ý nghĩa: Dấu hiệu này có thể chỉ ra tổn thương ở tiểu não hoặc thân não (brainstem), nơi có các đường dẫn truyền quan trọng cho sự phối hợp và cân bằng.

5. Đau đầu dữ dội không rõ nguyên nhân:

• Phân tích: Một cơn đau đầu đột ngột, dữ dội, thường được mô tả như “cơn đau đầu tồi tệ nhất trong đời,” có thể là dấu hiệu của đột quỵ do xuất huyết. Điều này xảy ra khi một mạch máu trong não bị vỡ, gây chảy máu trong não và gây áp lực lên các mô não xung quanh.
• Ý nghĩa: Đau đầu dữ dội là dấu hiệu cảnh báo đặc trưng của đột quỵ xuất huyết, có thể kèm theo buồn nôn, nôn mửa, và giảm ý thức.

6. Khó khăn trong việc đi lại:

• Phân tích: Khó khăn trong đi lại, loạng choạng, hoặc cảm giác như mất phương hướng có thể xảy ra khi đột quỵ ảnh hưởng đến tiểu não hoặc thân não. Những vùng này điều khiển các cử động cơ thể và giữ thăng bằng. Khi bị tổn thương, người bệnh có thể mất khả năng đi lại một cách bình thường, cảm thấy chóng mặt hoặc không thể kiểm soát các chi một cách chính xác.
• Ý nghĩa: Mất khả năng đi lại cho thấy đột quỵ có thể đã ảnh hưởng đến vùng tiểu não hoặc thân não, dẫn đến mất điều khiển các chức năng vận động cơ bản.

Những dấu hiệu này đều phản ánh sự tổn thương hoặc gián đoạn chức năng ở các vùng cụ thể của não bộ. Việc nhận biết và phản ứng nhanh với những triệu chứng này là yếu tố then chốt để giảm thiểu tổn thương do đột quỵ gây ra, tăng cơ hội phục hồi cho người bệnh.

Các phương pháp điều trị

Điều trị đột quỵ cần được thực hiện nhanh chóng để giảm thiểu tổn thương não và cải thiện khả năng phục hồi. Các phương pháp điều trị đột quỵ phụ thuộc vào loại đột quỵ (đột quỵ do thiếu máu cục bộ hay đột quỵ do xuất huyết) và mức độ nghiêm trọng của nó. Dưới đây là các phương pháp chính:

1. Điều trị đột quỵ do thiếu máu cục bộ:

Đây là loại đột quỵ phổ biến nhất, chiếm khoảng 85% các ca đột quỵ. Mục tiêu chính là khôi phục dòng máu tới não càng nhanh càng tốt.

• Thuốc làm tan cục máu đông (trombolytics):
  • Thuốc tPA (Tissue Plasminogen Activator): Đây là loại thuốc chính được sử dụng để làm tan cục máu đông trong mạch máu não. tPA phải được tiêm tĩnh mạch trong vòng 3 đến 4,5 giờ kể từ khi xuất hiện các triệu chứng đột quỵ để đạt hiệu quả tối đa.
• Can thiệp nội mạch:
  • Lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học (Mechanical Thrombectomy): Phương pháp này sử dụng một ống thông để đi qua mạch máu và loại bỏ cục máu đông bằng cách hút hoặc kéo ra. Nó thường được thực hiện cho những trường hợp đột quỵ nặng và có thể được thực hiện trong vòng 24 giờ từ khi bắt đầu các triệu chứng.
• Thuốc chống đông máu và thuốc chống kết tập tiểu cầu:
  • Thuốc chống kết tập tiểu cầu (Aspirin): Giúp ngăn ngừa sự hình thành cục máu đông mới.
  • Thuốc chống đông máu (Heparin, Warfarin): Được sử dụng để ngăn chặn sự hình thành của các cục máu đông mới, đặc biệt trong các trường hợp có yếu tố nguy cơ cao như rung nhĩ.

2. Điều trị đột quỵ do xuất huyết:

Đây là loại đột quỵ xảy ra khi một mạch máu trong não bị vỡ, gây chảy máu. Điều trị tập trung vào việc kiểm soát chảy máu và giảm áp lực lên não.

• Kiểm soát huyết áp:
  • Hạ huyết áp nhanh chóng là rất quan trọng để giảm nguy cơ chảy máu thêm. Điều này có thể được thực hiện bằng các loại thuốc hạ huyết áp khẩn cấp.
• Phẫu thuật:
  • Phẫu thuật kẹp động mạch: Được sử dụng để ngăn chặn sự rò rỉ từ một động mạch bị phình.
  • Phẫu thuật mở sọ (Craniotomy): Được thực hiện để giảm áp lực lên não bằng cách loại bỏ phần máu tụ hoặc làm giảm phù nề.
  • Phẫu thuật cuộn coil (Endovascular Coiling): Sử dụng một cuộn dây nhỏ để chặn mạch máu bị vỡ, thường được thực hiện qua ống thông nội mạch.
• Điều trị phù não:
  • Sử dụng thuốc hoặc phương pháp điều trị khác để giảm sưng não và áp lực nội sọ, giúp bảo vệ các vùng não còn lành lặn.

3. Chăm sóc phục hồi và phòng ngừa tái phát:

• Vật lý trị liệu và phục hồi chức năng: Sau khi đột quỵ, nhiều bệnh nhân cần trải qua vật lý trị liệu, liệu pháp ngôn ngữ, và phục hồi chức năng để lấy lại các kỹ năng đã mất như vận động, nói, và tự chăm sóc.
• Quản lý yếu tố nguy cơ: Điều trị các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường, cholesterol cao, và ngừng hút thuốc lá để ngăn ngừa tái phát đột quỵ.
• Chế độ ăn uống và tập luyện: Thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh, giảm mỡ và muối, cùng với việc duy trì một lối sống vận động để cải thiện sức khỏe tim mạch.

4. Phản ứng nhanh chóng là chìa khóa:

• Đột quỵ là một tình trạng khẩn cấp y tế. Càng nhanh chóng được điều trị, khả năng hồi phục và giảm thiểu tổn thương não càng cao. Nhận diện các dấu hiệu sớm và gọi cấp cứu ngay lập tức là rất quan trọng.

Điều trị đột quỵ cần sự phối hợp giữa nhiều chuyên khoa và thường bắt đầu ngay từ khi bệnh nhân đến bệnh viện, sau đó tiếp tục với các biện pháp phục hồi và quản lý lâu dài để ngăn ngừa tái phát.

Phòng ngừa đột quỵ

Phòng ngừa đột quỵ là một quá trình quan trọng, tập trung vào việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ có thể dẫn đến đột quỵ và duy trì lối sống lành mạnh. Dưới đây là các biện pháp hiệu quả để phòng ngừa đột quỵ:

1. Kiểm soát huyết áp:

• Tại sao quan trọng: Tăng huyết áp là yếu tố nguy cơ lớn nhất dẫn đến đột quỵ, đặc biệt là đột quỵ do xuất huyết.
• Cách thực hiện: Kiểm tra huyết áp thường xuyên, duy trì chế độ ăn ít muối, hạn chế rượu bia, và tập thể dục đều đặn. Nếu cần thiết, sử dụng thuốc hạ huyết áp theo chỉ định của bác sĩ.

2. Quản lý bệnh tiểu đường:

• Tại sao quan trọng: Đái tháo đường làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch, có thể dẫn đến đột quỵ do thiếu máu cục bộ.
• Cách thực hiện: Duy trì mức đường huyết ổn định thông qua chế độ ăn uống, tập thể dục, và sử dụng thuốc điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ.

3. Kiểm soát cholesterol:

• Tại sao quan trọng: Cholesterol cao dẫn đến sự hình thành mảng bám trong động mạch, làm tăng nguy cơ đột quỵ.
• Cách thực hiện: Thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh, giàu chất xơ, giảm chất béo bão hòa và cholesterol. Sử dụng thuốc hạ cholesterol nếu được chỉ định.

4. Tập thể dục đều đặn:

• Tại sao quan trọng: Tập thể dục giúp kiểm soát cân nặng, hạ huyết áp, giảm cholesterol và cải thiện sức khỏe tim mạch.
• Cách thực hiện: Tập luyện ít nhất 30 phút mỗi ngày, ít nhất 5 ngày trong tuần. Các hoạt động như đi bộ, chạy bộ, bơi lội, và đạp xe đều tốt cho sức khỏe.

5. Chế độ ăn uống lành mạnh:

• Tại sao quan trọng: Một chế độ ăn uống cân bằng có thể giảm nguy cơ đột quỵ bằng cách kiểm soát huyết áp, cholesterol và cân nặng.
• Cách thực hiện: Ăn nhiều rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, và các loại cá giàu omega-3. Hạn chế muối, đường, đồ ăn nhanh, và thực phẩm chế biến sẵn.

6. Không hút thuốc lá:

• Tại sao quan trọng: Hút thuốc làm tăng huyết áp, tổn thương mạch máu và tăng nguy cơ hình thành cục máu đông.
• Cách thực hiện: Nếu bạn hút thuốc, hãy tìm cách bỏ thuốc ngay lập tức. Nhận sự hỗ trợ từ các chương trình cai thuốc hoặc các liệu pháp thay thế nicotine.

7. Hạn chế uống rượu:

• Tại sao quan trọng: Uống quá nhiều rượu có thể làm tăng huyết áp và nguy cơ đột quỵ.
• Cách thực hiện: Hạn chế rượu ở mức vừa phải. Đối với nam giới, không nên uống quá 2 ly mỗi ngày, và đối với phụ nữ, không nên uống quá 1 ly mỗi ngày.

8. Quản lý căng thẳng:

• Tại sao quan trọng: Căng thẳng kéo dài có thể góp phần làm tăng huyết áp và gây tổn thương mạch máu.
• Cách thực hiện: Sử dụng các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga, hoặc hít thở sâu. Đảm bảo ngủ đủ giấc và cân bằng giữa công việc và cuộc sống.

9. Điều trị và theo dõi các bệnh lý tim mạch:

• Tại sao quan trọng: Các bệnh lý như rung nhĩ, suy tim, hoặc bệnh mạch vành đều làm tăng nguy cơ đột quỵ.
• Cách thực hiện: Thực hiện các xét nghiệm định kỳ và tuân thủ các liệu pháp điều trị theo chỉ định của bác sĩ để kiểm soát các bệnh lý này.

10. Nhận biết và xử lý sớm cơn đột quỵ nhẹ (TIA):

• Tại sao quan trọng: Cơn đột quỵ nhẹ (TIA) là dấu hiệu cảnh báo của một cơn đột quỵ nghiêm trọng trong tương lai.
• Cách thực hiện: Nếu bạn hoặc ai đó có các triệu chứng của TIA (như yếu hoặc tê một bên cơ thể, khó nói), hãy tìm kiếm sự trợ giúp y tế ngay lập tức để đánh giá và điều trị.

Kết luận:

Việc nhận biết bệnh đột quỵ là vô cùng quan trọng. Từ đó có phương pháp điều trị kịp thời. Phòng ngừa đột quỵ đòi hỏi sự chú ý đến lối sống và quản lý các yếu tố nguy cơ. Bằng cách áp dụng các biện pháp này, bạn có thể giảm đáng kể nguy cơ đột quỵ và bảo vệ sức khỏe của mình trong dài hạn. Cùng Tâm Việt Trà bảo vệ sức khỏe ngay từ hôm nay nhé