Gan nhiễm mỡ và 9 cách phòng tránh

Tổng quan

Gan nhiễm mỡ hay còn gọi là bệnh gan nhiễm mỡ, là tình trạng tích tụ mỡ dư thừa trong các tế bào gan. Bình thường, gan chứa một lượng nhỏ mỡ, nhưng khi lượng mỡ chiếm hơn 5-10% trọng lượng của gan, đó là dấu hiệu của gan nhiễm mỡ.

Có hai loại chính của gan nhiễm mỡ:

1. Gan nhiễm mỡ do rượu (AFLD – Alcoholic Fatty Liver Disease): Nguyên nhân do tiêu thụ quá nhiều rượu. Rượu ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng chuyển hóa của gan, gây tích tụ mỡ.
2. Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD – Non-Alcoholic Fatty Liver Disease): Xảy ra ở những người không uống rượu hoặc uống rất ít. Thường liên quan đến béo phì, tiểu đường type 2, cholesterol cao, hoặc hội chứng chuyển hóa.

Nếu không được kiểm soát, gan nhiễm mỡ có thể tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ (NASH), xơ gan và thậm chí là ung thư gan. Hãy cùng Tâm Việt Trà tìm hiểu các dấu hiệu, nguyên nhan cũng như cách điều trị gan nhiễm mỡ nhé

Xem thêm: Máu nhiễm mỡ và 5 triệu chứng thường gặp

Triệu chứng của gan nhiễm mỡ:

Triệu chứng của gan nhiễm mỡ thường khá mơ hồ và không rõ ràng trong giai đoạn đầu, đặc biệt là ở những người bị gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD). Nhiều người có thể không cảm nhận được bất kỳ triệu chứng nào cho đến khi bệnh tiến triển. Dưới đây là những triệu chứng phổ biến:

1. Mệt mỏi: Cảm giác mệt mỏi liên tục, uể oải, thiếu năng lượng là một trong những dấu hiệu sớm nhưng không đặc hiệu của gan nhiễm mỡ.
2. Đau hoặc khó chịu ở bụng: Đặc biệt là ở vùng bụng trên bên phải, nơi gan nằm. Đôi khi người bệnh có thể cảm nhận sự nặng nề hoặc đau âm ỉ ở khu vực này.
3. Sụt cân không rõ nguyên nhân: Mặc dù không phải là triệu chứng phổ biến, nhưng một số người bị gan nhiễm mỡ có thể gặp tình trạng sụt cân không giải thích được.
4. Chán ăn: Một số người có thể cảm thấy chán ăn, không muốn ăn, điều này có thể liên quan đến tình trạng tổn thương gan.
5. Buồn nôn: Cảm giác buồn nôn hoặc khó chịu sau khi ăn có thể xảy ra ở một số người.
6. Vàng da hoặc mắt (vàng da): Trong những trường hợp nặng hơn hoặc khi bệnh đã tiến triển thành viêm gan hoặc xơ gan, da và mắt có thể chuyển sang màu vàng. Đây là biểu hiện của bệnh lý gan nghiêm trọng hơn.
7. Gan to: Trong một số trường hợp, gan có thể phình to, và bác sĩ có thể phát hiện điều này khi khám sức khỏe.
8. Tăng cân hoặc béo phì: Thường gặp ở những người bị gan nhiễm mỡ do các rối loạn chuyển hóa hoặc chế độ ăn không lành mạnh.

Gan nhiễm mỡ ở giai đoạn đầu thường không có triệu chứng rõ ràng, vì vậy việc thăm khám và kiểm tra định kỳ, đặc biệt ở những người có yếu tố nguy cơ cao (như béo phì, tiểu đường, lạm dụng rượu), rất quan trọng để phát hiện và điều trị sớm.

Nguyên nhân dẫn đến gan nhiễm mỡ

Gan nhiễm mỡ có nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng nhìn chung là do sự tích tụ mỡ quá mức trong các tế bào gan. Dưới đây là các nguyên nhân chính dẫn đến gan nhiễm mỡ:

1. Tiêu thụ rượu (Gan nhiễm mỡ do rượu – AFLD):

• Rượu là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra gan nhiễm mỡ. Khi gan phân giải rượu, các chất độc sinh ra có thể gây hại cho các tế bào gan, làm giảm khả năng chuyển hóa mỡ và gây tích tụ mỡ trong gan. Sự tích tụ này có thể dẫn đến tổn thương gan nghiêm trọng nếu tiêu thụ rượu trong thời gian dài.

2. Béo phì:

• Béo phì là nguyên nhân hàng đầu của gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD). Khi lượng chất béo trong cơ thể tăng, mỡ sẽ không chỉ tích tụ dưới da mà còn có thể tích tụ trong các cơ quan nội tạng, bao gồm cả gan.

3. Kháng insulin và tiểu đường loại 2:

• Kháng insulin xảy ra khi cơ thể không sử dụng insulin hiệu quả, dẫn đến tăng nồng độ insulin trong máu. Điều này kích thích gan sản xuất mỡ và làm giảm khả năng phân giải mỡ, gây ra gan nhiễm mỡ.
• Tiểu đường loại 2 thường đi kèm với béo phì và kháng insulin, tạo thành một vòng luẩn quẩn gây tích tụ mỡ trong gan.

4. Chế độ ăn không lành mạnh:

• Chế độ ăn nhiều đường, chất béo bão hòa, và thực phẩm chế biến có thể dẫn đến việc gan phải xử lý quá nhiều mỡ, từ đó dẫn đến tích tụ mỡ trong gan.
• Thiếu dinh dưỡng cũng có thể gây gan nhiễm mỡ, đặc biệt là ở những người có chế độ ăn thiếu protein và dinh dưỡng cần thiết.

5. Hội chứng chuyển hóa:

• Hội chứng chuyển hóa là một nhóm các yếu tố nguy cơ, bao gồm béo phì, cao huyết áp, mỡ máu cao và kháng insulin. Hội chứng này có liên quan mật thiết đến gan nhiễm mỡ, vì nó làm tăng nguy cơ tích tụ mỡ trong gan.

6. Giảm cân nhanh và thiếu dinh dưỡng:

• Giảm cân nhanh hoặc thiếu chất dinh dưỡng (như do ăn kiêng quá mức, phẫu thuật giảm cân) có thể gây rối loạn quá trình chuyển hóa mỡ, dẫn đến tình trạng mỡ tích tụ trong gan.

7. Dùng một số loại thuốc:

• Một số loại thuốc như corticosteroids, tamoxifen, methotrexate và các thuốc điều trị HIV có thể làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ bằng cách ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa mỡ trong gan.

8. Yếu tố di truyền:

• Một số người có thể có nguy cơ cao mắc gan nhiễm mỡ do di truyền, ngay cả khi họ có chế độ ăn uống và lối sống lành mạnh.

9. Mắc các bệnh lý khác:

• Bệnh viêm gan C, rối loạn mỡ máu, và các bệnh lý tự miễn liên quan đến gan cũng có thể gây ra gan nhiễm mỡ.

10. Ít vận động:

• Lối sống ít vận động không chỉ dẫn đến tăng cân mà còn làm giảm khả năng đốt cháy chất béo của cơ thể, gây tích tụ mỡ trong gan.

Nguyên nhân chính của gan nhiễm mỡ bao gồm việc tiêu thụ rượu, béo phì, kháng insulin, chế độ ăn không lành mạnh, và một số yếu tố khác như di truyền hoặc lối sống ít vận động. Cải thiện chế độ ăn, tăng cường vận động và kiểm soát các bệnh lý liên quan có thể giúp ngăn ngừa hoặc làm chậm sự tiến triển của bệnh.

Các phương pháp điều trị gan nhiễm mỡ

Điều trị gan nhiễm mỡ tập trung vào việc thay đổi lối sống và kiểm soát các yếu tố nguy cơ gây bệnh. Vì hiện nay không có thuốc đặc hiệu để điều trị gan nhiễm mỡ, các phương pháp điều trị chủ yếu nhằm mục đích ngăn ngừa bệnh tiến triển thành những tình trạng nghiêm trọng hơn như viêm gan, xơ gan hoặc ung thư gan. Dưới đây là các phương pháp điều trị phổ biến:

1. Thay đổi chế độ ăn uống

• Chế độ ăn uống lành mạnh: Cắt giảm chất béo bão hòa và chất béo trans, thực phẩm chiên rán, thực phẩm chế biến và đường đơn. Thay vào đó, tăng cường các loại thực phẩm giàu chất xơ như trái cây, rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt và chất béo tốt như dầu ô liu, các loại hạt.
• Giảm tiêu thụ đường: Giảm đường đơn (đường tinh luyện, bánh kẹo ngọt) và đồ uống có đường giúp kiểm soát nồng độ đường và insulin trong máu.
• Tiêu thụ thực phẩm giàu omega-3: Cá béo (như cá hồi, cá thu), hạt chia và hạt lanh có chứa omega-3, có thể giúp giảm viêm và cải thiện sức khỏe gan.

2. Giảm cân

• Giảm cân từ từ: Đối với những người bị béo phì hoặc thừa cân, giảm cân từ từ (0,5-1kg mỗi tuần) có thể làm giảm lượng mỡ trong gan và cải thiện chức năng gan. Việc giảm cân quá nhanh có thể làm tăng nguy cơ tổn thương gan.
• Tập luyện đều đặn: Kết hợp chế độ ăn lành mạnh với tập thể dục, như đi bộ nhanh, chạy bộ, hoặc bơi lội ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần, có thể giảm đáng kể lượng mỡ trong gan.

3. Kiểm soát bệnh lý liên quan

• Kiểm soát đường huyết: Đối với những người bị tiểu đường, việc kiểm soát nồng độ đường trong máu rất quan trọng để ngăn ngừa gan nhiễm mỡ tiến triển. Điều này có thể được thực hiện thông qua chế độ ăn kiêng, tập thể dục và sử dụng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Kiểm soát cholesterol và triglyceride: Các loại thuốc như statin có thể được sử dụng để giảm cholesterol và triglyceride trong máu, giúp giảm nguy cơ gan nhiễm mỡ.
• Kiểm soát huyết áp: Những người bị cao huyết áp cần giữ huyết áp ở mức ổn định để giảm nguy cơ gây tổn thương thêm cho gan.

4. Tránh rượu

• Đối với cả gan nhiễm mỡ do rượu và không do rượu, việc tránh rượu là quan trọng để giảm gánh nặng cho gan và ngăn ngừa viêm gan hoặc xơ gan.

5. Sử dụng thuốc

• Hiện chưa có thuốc đặc hiệu cho điều trị gan nhiễm mỡ, nhưng bác sĩ có thể kê đơn thuốc để kiểm soát các yếu tố nguy cơ liên quan như tiểu đường, cholesterol cao và huyết áp cao.
• Vitamin E và các chất chống oxy hóa: Một số nghiên cứu cho thấy vitamin E và các chất chống oxy hóa khác có thể giúp giảm tổn thương gan trong một số trường hợp, nhưng cần có chỉ định của bác sĩ.

6. Quản lý căng thẳng

• Giảm căng thẳng thông qua các hoạt động như thiền, yoga, hoặc kỹ thuật thở sâu có thể giúp hỗ trợ quá trình hồi phục và cải thiện tình trạng sức khỏe tổng thể, bao gồm cả sức khỏe gan.

7. Theo dõi sức khỏe định kỳ

• Kiểm tra định kỳ: Những người bị gan nhiễm mỡ cần thường xuyên kiểm tra sức khỏe định kỳ để theo dõi sự tiến triển của bệnh và điều chỉnh phương pháp điều trị kịp thời.

8. Phẫu thuật giảm cân (bariatric surgery):

• Trong các trường hợp gan nhiễm mỡ nặng do béo phì và khi các biện pháp giảm cân khác không hiệu quả, phẫu thuật giảm cân có thể được cân nhắc để giảm mỡ cơ thể và giảm lượng mỡ tích tụ trong gan.

Phương pháp điều trị gan nhiễm mỡ chủ yếu là thay đổi lối sống, bao gồm chế độ ăn uống lành mạnh, giảm cân và tăng cường vận động, cùng với việc kiểm soát các bệnh lý liên quan như tiểu đường, cholesterol cao. Việc tránh rượu và theo dõi sức khỏe định kỳ cũng rất quan trọng để kiểm soát và ngăn ngừa tiến triển của bệnh.

Phòng tránh bệnh gan nhiễm mỡ như thế nào?

Phòng tránh bệnh gan nhiễm mỡ đòi hỏi duy trì lối sống lành mạnh và quản lý các yếu tố nguy cơ. Dưới đây là một số biện pháp phòng tránh hiệu quả:

1. Duy trì cân nặng hợp lý

• Giảm cân nếu thừa cân hoặc béo phì: Kiểm soát cân nặng là cách tốt nhất để giảm nguy cơ gan nhiễm mỡ. Giảm cân từ từ và ổn định (0,5-1kg mỗi tuần) có thể giúp ngăn ngừa mỡ tích tụ trong gan.
• Kiểm soát lượng mỡ cơ thể: Giảm mỡ bụng và tổng lượng mỡ cơ thể sẽ làm giảm nguy cơ mắc gan nhiễm mỡ, đặc biệt là ở những người có lối sống ít vận động.

2. Chế độ ăn uống lành mạnh

• Chế độ ăn giàu chất xơ: Tăng cường tiêu thụ rau củ quả, ngũ cốc nguyên hạt và các loại đậu có thể giúp cải thiện chức năng gan và giảm nguy cơ gan nhiễm mỡ.
• Giảm tiêu thụ đường và chất béo bão hòa: Tránh các thực phẩm nhiều đường, thực phẩm chế biến sẵn, đồ ngọt và đồ chiên. Thay vào đó, nên ăn các loại chất béo lành mạnh như dầu ô liu, quả bơ, và các loại hạt.
• Tiêu thụ thực phẩm giàu omega-3: Omega-3 có trong cá hồi, cá thu, hạt lanh và hạt chia có thể giúp giảm viêm và cải thiện sức khỏe gan.
• Kiểm soát khẩu phần ăn: Hạn chế ăn quá nhiều, đặc biệt là các bữa ăn giàu chất béo và đường.

3. Tập thể dục đều đặn

• Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày: Các hoạt động thể chất như đi bộ nhanh, chạy bộ, bơi lội, đạp xe hoặc tập yoga có thể cải thiện quá trình trao đổi chất và giảm mỡ trong gan.
• Kết hợp tập luyện sức bền: Tập thể dục sức bền (như nâng tạ) có thể giúp tăng cường cơ bắp và giảm mỡ cơ thể, từ đó giảm nguy cơ gan nhiễm mỡ.

4. Tránh hoặc hạn chế uống rượu

• Giảm hoặc ngừng uống rượu: Rượu là nguyên nhân chính gây gan nhiễm mỡ do rượu. Giới hạn việc tiêu thụ rượu hoặc tốt nhất là tránh hoàn toàn có thể bảo vệ gan khỏi các tổn thương.
• Uống rượu điều độ: Nếu uống rượu, hãy đảm bảo tuân thủ các giới hạn an toàn (không quá 1 ly mỗi ngày đối với phụ nữ và không quá 2 ly đối với nam giới).

5. Kiểm soát các bệnh lý liên quan

• Kiểm soát tiểu đường: Nếu bạn bị tiểu đường, kiểm soát lượng đường trong máu sẽ giúp giảm nguy cơ mắc gan nhiễm mỡ.
• Quản lý cholesterol và triglyceride: Duy trì mức cholesterol và triglyceride trong máu ổn định thông qua chế độ ăn uống, tập thể dục hoặc thuốc nếu cần.
• Kiểm soát huyết áp: Cao huyết áp có thể làm tăng nguy cơ tổn thương gan. Điều chỉnh chế độ ăn uống và lối sống để duy trì huyết áp ổn định.

6. Theo dõi và khám sức khỏe định kỳ

• Kiểm tra sức khỏe thường xuyên: Đối với những người có nguy cơ cao như béo phì, tiểu đường hoặc uống nhiều rượu, việc kiểm tra chức năng gan định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề về gan và có biện pháp phòng ngừa thích hợp.
• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu có thể giúp theo dõi chức năng gan và xác định các dấu hiệu bất thường sớm.

7. Giảm căng thẳng và cải thiện chất lượng giấc ngủ

• Quản lý căng thẳng: Căng thẳng kéo dài có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể, bao gồm cả gan. Thực hành các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga, hoặc tập thở có thể giúp giảm căng thẳng.
• Ngủ đủ giấc: Đảm bảo giấc ngủ chất lượng và đủ thời gian (7-9 tiếng mỗi đêm) giúp cơ thể hồi phục và hỗ trợ chức năng gan.

8. Tránh hoặc cẩn trọng khi sử dụng thuốc

• Không lạm dụng thuốc: Một số loại thuốc có thể gây hại cho gan nếu dùng quá liều hoặc kéo dài, như thuốc giảm đau, thuốc điều trị cholesterol. Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào.

9. Tiêm phòng viêm gan:

• Tiêm vắc-xin viêm gan B: Viêm gan B có thể làm tổn thương gan, do đó, việc tiêm phòng vắc-xin có thể giúp bảo vệ gan khỏi nguy cơ viêm gan và các vấn đề liên quan.

Kết luận

Để phòng tránh bệnh gan nhiễm mỡ, cần duy trì cân nặng hợp lý, có chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục đều đặn, tránh rượu và kiểm soát các bệnh lý liên quan. Theo dõi sức khỏe định kỳ và thực hiện lối sống lành mạnh sẽ giúp giảm nguy cơ mắc gan nhiễm mỡ.