Trầm cảm sau sinh và 11 nguyên nhân phổ biến

Trầm cảm sau sinh là gì

Trầm cảm sau sinh (Postpartum Depression – PPD) là một dạng rối loạn tâm thần nghiêm trọng mà nhiều phụ nữ có thể gặp phải sau khi sinh con. Đây không chỉ là cảm giác buồn bã hay mệt mỏi thoáng qua (thường gọi là “baby blues”), mà là một trạng thái trầm cảm kéo dài, có thể ảnh hưởng sâu sắc đến cảm xúc, tinh thần và khả năng chăm sóc con cái cũng như bản thân của người mẹ.

Trầm cảm sau sinh ảnh hưởng đến khoảng 10-20% phụ nữ sau sinh và cần được điều trị bằng các phương pháp như tâm lý trị liệu, dùng thuốc chống trầm cảm hoặc hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng.

Trầm cảm sau sinh là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nhưng có thể được quản lý và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm và có sự can thiệp đúng đắn. Hãy cùng Tâm Việt Trà tìm hiểu nguyên nhân, dấu hiệu, cách khắc phục và phòng ngừa trầm cảm sau sinh

Xem thêm: Trà ngọc nữ và 6 lí do phụ nữ muốn mang thai nên uống

Phân loại và triệu chứng trầm cảm sau sinh

1. Phân loại theo mức độ nghiêm trọng của trầm cảm sau sinh:

• Trầm cảm sau sinh nhẹ: Đặc trưng bởi các triệu chứng như buồn bã, mệt mỏi và mất hứng thú với các hoạt động trước đây. Các triệu chứng này thường không ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày và có thể tự cải thiện sau một thời gian ngắn.
• Trầm cảm sau sinh trung bình: Các triệu chứng trở nên rõ rệt hơn, bao gồm cảm giác tội lỗi, tự ti và khó tập trung. Người mẹ có thể gặp khó khăn trong việc chăm sóc con và thực hiện các công việc hàng ngày.
• Trầm cảm sau sinh nặng: Đây là trường hợp nghiêm trọng nhất, với các triệu chứng như suy nghĩ tự làm hại bản thân hoặc con, cảm giác tuyệt vọng và mất hoàn toàn hứng thú với cuộc sống. Trong những trường hợp này, cần có sự can thiệp y tế ngay lập tức.

2. Phân loại theo thời gian xuất hiện trầm cảm sau sinh:

• Trầm cảm sau sinh muộn: Xuất hiện sau vài tháng kể từ khi sinh, có thể lên đến 6 tháng hoặc hơn.
• Trầm cảm sau sinh sớm: Xuất hiện trong vòng vài tuần đầu tiên sau khi sinh con, thường là từ 2 đến 4 tuần.

3. Phân loại theo cường độ và thời gian xuất hiện của các triệu chứng trầm cảm

3.1. Baby Blues (Buồn bã sau sinh)

• Mức độ: Nhẹ, thường gặp. Khoảng 80% các bà mẹ sau sinh có hội chứng baby blues
• Thời gian xuất hiện: Trong vòng 2-3 ngày sau sinh.
• Triệu chứng:
  • Khóc không rõ lý do.
  • Lo lắng, căng thẳng.
  • Mệt mỏi, thay đổi tâm trạng liên tục.
  • Khó ngủ, cảm thấy choáng ngợp với việc chăm sóc em bé.
• Thời gian kéo dài: Từ vài ngày đến 2 tuần sau khi sinh.
• Điều trị: Tình trạng này thường tự hết mà không cần can thiệp y tế, và có thể cải thiện với sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè.

3.2. Trầm cảm sau sinh (Postpartum Depression – PPD)

• Mức độ: Trung bình đến nặng.
• Thời gian xuất hiện: Thường trong vòng 4-6 tuần sau sinh, nhưng có thể bắt đầu trong bất kỳ thời gian nào trong năm đầu sau sinh.
• Triệu chứng:
  • Cảm giác buồn bã kéo dài, thiếu năng lượng.
  • Mất hứng thú với những hoạt động yêu thích.
  • Chán ăn hoặc ăn nhiều hơn bình thường
  • Cảm giác tội lỗi, vô dụng, bi quan, có suy nghĩ tiêu cực
  • Suy nghĩ làm hại bản thân hoặc em bé
  • Khó gắn kết với con, cảm giác xa lánh hoặc không quan tâm đến con.
  • Lo lắng, sợ hãi về khả năng chăm sóc con.
  • Khó ngủ hoặc ngủ quá nhiều, suy giảm khả năng tập trung.
  • Thường xuyên bực bội, cáu gắt hoặc sợ hãi, sợ tiếng động mạnh, sợ đến nơi đông người.
  • Ý thức vẫn tỉnh táo, nhận thức được mọi việc quanh mình.
• Thời gian kéo dài: Có thể kéo dài nhiều tuần, nhiều tháng nếu không được điều trị.
• Điều trị: Cần sự can thiệp y tế, bao gồm tâm lý trị liệu, dùng thuốc, và sự hỗ trợ từ gia đình.

3.3. Rối loạn tâm thần sau sinh (Postpartum Psychosis)

• Mức độ: Nặng, hiếm gặp nhưng nghiêm trọng nhất.
• Thời gian xuất hiện: Thường trong vòng 2 tuần đầu sau sinh và chiếm tỷ lệ cao nhất ở 1-3 tháng tiếp theo
• Triệu chứng:
  • Hoang tưởng, ảo giác, Có cảm giác như ai đó đang chi phối, xui khiến hoặc ra lệnh.
  • Suy nghĩ hoặc hành vi không thực tế, đôi khi có ý định làm hại bản thân hoặc con.
  • Trong đầu bệnh nhân có những lời nói chê bai, bình phẩm bệnh nhân, thậm chí là xui khiến như xui giết người, đốt nhà, tự sát.
  • Suy nghĩ thường xuyên về cái chết hoặc tự tử…
  • Nhầm lẫn, mất kết nối với thực tại.
  • Suy giảm khả năng ra quyết định, rối loạn cảm xúc nghiêm trọng.
• Thời gian kéo dài: Nếu không được điều trị, có thể kéo dài và dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng cho cả mẹ và con.
• Điều trị: Đây là một trường hợp khẩn cấp y tế, cần điều trị ngay lập tức bằng thuốc và nhập viện nếu cần thiết.

Phân biệt các dạng này:

• Baby Blues là trạng thái nhẹ nhất, thường tự hết và không cần can thiệp y tế.
• Trầm cảm sau sinh là trạng thái nghiêm trọng hơn, ảnh hưởng lâu dài đến tâm lý và cần điều trị.
• Rối loạn tâm thần sau sinh là tình trạng hiếm gặp nhưng cực kỳ nghiêm trọng và cần can thiệp y tế ngay lập tức.

Những loại trầm cảm sau sinh này có thể tác động lớn đến mẹ, con và gia đình, vì vậy việc nhận diện và điều trị kịp thời là rất quan trọng.

Nguyên nhân dẫn đến trầm cảm sau sinh

Trầm cảm sau sinh là kết quả của nhiều nguyên nhân phức tạp, thường liên quan đến các yếu tố sinh học, tâm lý, xã hội và môi trường. Dưới đây là những nguyên nhân dẫn đến trầm cảm sau sinh:

1. Thay đổi nội tiết tố

Sau khi sinh, cơ thể người mẹ trải qua sự biến đổi lớn về hormone, có thể dẫn đến trầm cảm.

• Estrogen và progesterone: Sau khi sinh, nồng độ của hai hormone này giảm mạnh. Những thay đổi đột ngột này có thể ảnh hưởng đến các chất dẫn truyền thần kinh trong não, gây ra cảm giác buồn bã và lo âu.
• Thyroid hormone: Một số phụ nữ sau sinh có sự suy giảm hormone tuyến giáp, dẫn đến tình trạng mệt mỏi, trầm cảm và giảm năng lượng.

2. Yếu tố di truyền

• Tiền sử gia đình: Nếu trong gia đình có người từng mắc các rối loạn tâm thần như trầm cảm hoặc lo âu, người mẹ có nguy cơ cao bị trầm cảm sau sinh. Điều này có thể liên quan đến yếu tố di truyền ảnh hưởng đến cách cơ thể điều chỉnh cảm xúc và phản ứng với stress.

3. Tâm lý và cảm xúc

• Áp lực làm mẹ: Việc trở thành mẹ, đặc biệt là lần đầu tiên, có thể tạo ra áp lực lớn. Những kỳ vọng về việc chăm sóc con cái và quản lý các trách nhiệm mới dễ khiến mẹ cảm thấy lo lắng hoặc tự ti.
• Sự thay đổi vai trò: Từ một người độc lập, có thể làm chủ thời gian, giờ đây mẹ phải tập trung vào việc chăm sóc con nhỏ 24/7. Sự thay đổi lớn về vai trò này có thể gây khó khăn về mặt tâm lý và cảm xúc.
• Tự ti về ngoại hình: Sau khi sinh, cơ thể của phụ nữ thay đổi đáng kể, bao gồm tăng cân, rạn da và thay đổi về vóc dáng. Nhiều phụ nữ cảm thấy tự ti về ngoại hình sau sinh, từ đó ảnh hưởng đến lòng tự trọng và cảm xúc.

4. Thiếu ngủ và mệt mỏi

• Thiếu ngủ: Chăm sóc trẻ sơ sinh thường đòi hỏi mẹ phải thức đêm thường xuyên. Việc thiếu ngủ và không nghỉ ngơi đủ có thể làm tăng nguy cơ trầm cảm do cơ thể mệt mỏi và não bộ không có đủ thời gian phục hồi.
• Mệt mỏi kéo dài: Sau sinh, cơ thể mẹ cần thời gian để phục hồi. Tuy nhiên, việc chăm sóc con không ngừng nghỉ khiến cơ thể mệt mỏi, dễ dẫn đến trầm cảm.

5. Sự cô lập xã hội

• Thiếu sự hỗ trợ: Những phụ nữ không có sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè hoặc cộng đồng có nguy cơ cao bị trầm cảm. Khi phải tự mình đối mặt với việc chăm sóc con nhỏ và quản lý các công việc gia đình mà không có sự giúp đỡ, người mẹ dễ cảm thấy cô đơn và quá tải.
• Cô lập khỏi xã hội: Sau sinh, nhiều phụ nữ cảm thấy bị cô lập khỏi xã hội do không thể duy trì các mối quan hệ xã hội, công việc hoặc sở thích cá nhân như trước kia.

6. Vấn đề trong mối quan hệ

• Căng thẳng trong mối quan hệ với chồng: Sau khi có con, mối quan hệ giữa hai vợ chồng có thể thay đổi. Nếu có mâu thuẫn hoặc thiếu sự hỗ trợ, người mẹ có thể cảm thấy bất an và cô đơn, làm tăng nguy cơ trầm cảm.
• Thiếu sự thân mật: Sự mệt mỏi và căng thẳng từ việc chăm sóc con nhỏ có thể ảnh hưởng đến mối quan hệ tình cảm giữa hai vợ chồng, dẫn đến cảm giác xa cách và cô đơn.

7. Kinh nghiệm sinh con khó khăn

• Sinh mổ hoặc biến chứng khi sinh: Một số phụ nữ có trải nghiệm sinh con khó khăn, đau đớn hoặc có biến chứng. Những trải nghiệm tiêu cực này có thể dẫn đến cảm giác tội lỗi hoặc lo lắng về khả năng chăm sóc con, từ đó góp phần gây trầm cảm.
• Mất con hoặc sinh non: Những phụ nữ trải qua sự mất mát như sảy thai, mất con, hoặc sinh con non cũng dễ bị ảnh hưởng tâm lý nặng nề, từ đó dẫn đến trầm cảm.

8. Yếu tố tài chính và xã hội

• Áp lực tài chính: Chi phí nuôi dưỡng con cái và những trách nhiệm tài chính mới có thể gây áp lực lớn cho người mẹ, đặc biệt là những người có thu nhập thấp hoặc không có nguồn tài chính ổn định.
• Vấn đề công việc: Những bà mẹ mới có thể phải đối mặt với thách thức khi quay trở lại công việc sau khi nghỉ thai sản. Việc cân bằng giữa chăm sóc con và công việc có thể gây ra căng thẳng và lo lắng.

9. Tiền sử trầm cảm hoặc rối loạn tâm thần khác

• Những phụ nữ đã từng bị trầm cảm, lo âu hoặc các rối loạn tâm thần khác trước khi mang thai có nguy cơ cao bị trầm cảm sau sinh. Những tình trạng này có thể tái phát hoặc trở nên nghiêm trọng hơn sau sinh do sự thay đổi về thể chất và tâm lý.

10. Các yếu tố môi trường và văn hóa

• Kỳ vọng xã hội và văn hóa: Trong nhiều nền văn hóa, vai trò làm mẹ được xem như một bổn phận quan trọng, đôi khi tạo ra áp lực lớn. Nếu người mẹ không đáp ứng được các kỳ vọng của gia đình hoặc xã hội, họ dễ cảm thấy tội lỗi và tự trách mình.
• Thiếu thời gian cho bản thân: Sau sinh, phụ nữ thường phải dành hầu hết thời gian cho con và gia đình, không có thời gian để thư giãn, giải trí hoặc theo đuổi sở thích cá nhân. Điều này có thể gây căng thẳng tinh thần.

11. Sự thay đổi về chế độ ăn uống và dinh dưỡng

• Dinh dưỡng kém: Việc thiếu hụt các dưỡng chất quan trọng như vitamin D, omega-3, hoặc các chất chống oxy hóa có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và khả năng chống lại stress của người mẹ, làm tăng nguy cơ trầm cảm.

Nguyên nhân của trầm cảm sau sinh là sự kết hợp phức tạp giữa nhiều yếu tố sinh học, tâm lý, và xã hội. Việc nhận biết sớm các yếu tố nguy cơ có thể giúp gia đình và bác sĩ hỗ trợ người mẹ một cách kịp thời và hiệu quả, từ đó giảm thiểu tác động của trầm cảm sau sinh đến cuộc sống của họ và sự phát triển của con cái.

Trầm cảm sau sinh ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe và cuộc sống?

Trầm cảm sau sinh không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần và thể chất của người mẹ, mà còn tác động tiêu cực đến mối quan hệ gia đình, chất lượng cuộc sống, và cả sự phát triển của em bé. Dưới đây là các khía cạnh chính mà trầm cảm sau sinh có thể gây ảnh hưởng:

1. Ảnh hưởng đến sức khỏe của người mẹ

a. Sức khỏe tinh thần

• Lo âu và căng thẳng kéo dài: Người mẹ có thể cảm thấy lo lắng liên tục, không thể thư giãn và cảm thấy căng thẳng về việc chăm sóc con cái và bản thân. Những cảm xúc tiêu cực này có thể trở thành gánh nặng tinh thần, khiến mẹ cảm thấy tuyệt vọng và không còn kiểm soát được tình trạng tâm lý của mình.
• Mất hứng thú với cuộc sống: Trầm cảm sau sinh có thể làm giảm sự hứng thú với các hoạt động hàng ngày, từ việc chăm sóc con đến các sở thích cá nhân. Người mẹ có thể cảm thấy cuộc sống trở nên vô nghĩa và mất niềm vui.
• Nguy cơ tự tử và hành vi tự hủy hoại: Trong trường hợp nghiêm trọng, người mẹ có thể có ý định tự làm hại bản thân hoặc thậm chí có suy nghĩ tự tử. Đây là một trong những nguy cơ lớn nhất của trầm cảm sau sinh, đòi hỏi sự can thiệp y tế ngay lập tức.

b. Sức khỏe thể chất

• Mệt mỏi và kiệt sức: Trầm cảm khiến mẹ cảm thấy mệt mỏi cả về tinh thần và thể chất. Mệt mỏi kéo dài có thể ảnh hưởng đến khả năng chăm sóc con và làm giảm chất lượng cuộc sống.
• Rối loạn giấc ngủ: Người mẹ có thể bị mất ngủ, khó ngủ hoặc ngủ không sâu giấc, khiến cơ thể không được nghỉ ngơi đầy đủ, từ đó ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể và tinh thần.
• Suy giảm khả năng miễn dịch: Trầm cảm có thể làm suy giảm hệ miễn dịch, khiến mẹ dễ mắc các bệnh liên quan đến stress và căng thẳng như cảm lạnh, nhiễm trùng.

2. Ảnh hưởng đến mối quan hệ gia đình

a. Mối quan hệ mẹ – con

• Thiếu sự gắn kết với con: Trầm cảm có thể làm cho người mẹ cảm thấy xa cách với con mình. Họ có thể không cảm thấy yêu thương hoặc gắn bó với con như mong đợi, dẫn đến khó khăn trong việc đáp ứng các nhu cầu của trẻ. Điều này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển tình cảm và tâm lý của trẻ trong tương lai.
• Chăm sóc con kém hiệu quả: Khi mẹ không có đủ năng lượng và tinh thần để chăm sóc con, trẻ có thể không được chăm sóc đúng cách về mặt dinh dưỡng, giấc ngủ và sự phát triển. Trẻ có thể trở nên cáu kỉnh, khó chịu hoặc không phát triển tốt về cả thể chất và tinh thần.

b. Mối quan hệ với chồng

• Xung đột trong hôn nhân: Trầm cảm có thể làm tăng xung đột giữa vợ chồng. Người mẹ có thể cảm thấy không được chồng thấu hiểu hoặc giúp đỡ đủ, trong khi người chồng có thể cảm thấy bị lơ là hoặc bất lực khi không thể giúp vợ vượt qua khó khăn.
• Xa cách tình cảm: Sự căng thẳng từ trầm cảm có thể làm giảm sự thân mật và tình cảm giữa hai vợ chồng, ảnh hưởng đến mối quan hệ lâu dài và có thể dẫn đến cảm giác cô đơn cho cả hai.

3. Ảnh hưởng đến sự phát triển của con cái

a. Phát triển tâm lý và tình cảm

• Thiếu sự gắn kết: Khi người mẹ bị trầm cảm, việc xây dựng sự gắn kết và tương tác với con có thể bị gián đoạn. Điều này có thể ảnh hưởng đến cảm giác an toàn và tự tin của trẻ, từ đó làm chậm quá trình phát triển tình cảm và kỹ năng xã hội.
• Tăng nguy cơ rối loạn hành vi: Trẻ có mẹ bị trầm cảm sau sinh có thể phát triển các vấn đề về hành vi như cáu kỉnh, dễ cáu giận hoặc khó tập trung. Điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng học hỏi và hòa nhập xã hội của trẻ sau này.

b. Phát triển thể chất

• Khả năng chăm sóc kém: Khi mẹ bị trầm cảm, việc chăm sóc con có thể không được thực hiện tốt nhất, dẫn đến vấn đề về dinh dưỡng, giấc ngủ và sức khỏe tổng thể của trẻ. Trẻ có thể bị suy dinh dưỡng, chậm phát triển hoặc dễ mắc bệnh do không được chăm sóc kỹ lưỡng.

4. Ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và sự nghiệp

a. Chất lượng cuộc sống cá nhân

• Mất cân bằng giữa công việc và cuộc sống: Trầm cảm có thể khiến người mẹ khó duy trì sự cân bằng giữa công việc và chăm sóc gia đình. Nhiều phụ nữ có thể cảm thấy áp lực trong việc quay trở lại công việc sau khi sinh, và khi phải đối mặt với trầm cảm, họ có thể không thể hoàn thành công việc hiệu quả.
• Cảm giác mất tự tin và tự chủ: Trầm cảm có thể khiến mẹ mất niềm tin vào khả năng làm mẹ hoặc thực hiện các công việc hàng ngày. Điều này có thể làm giảm tự trọng và làm cho mẹ cảm thấy bất lực.

b. Tác động đến sự nghiệp

• Khó quay lại công việc: Nhiều bà mẹ trầm cảm sau sinh cảm thấy khó khăn trong việc quay trở lại công việc, hoặc không thể hoàn thành công việc với hiệu suất như trước kia. Điều này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển sự nghiệp hoặc thậm chí dẫn đến mất việc làm.
• Giảm hiệu suất công việc: Sự suy giảm sức khỏe tinh thần có thể ảnh hưởng đến khả năng tập trung và giải quyết công việc. Người mẹ có thể gặp khó khăn trong việc đưa ra quyết định hoặc xử lý các tình huống căng thẳng.

5. Tác động lâu dài

• Ảnh hưởng đến tâm lý trong tương lai: Nếu không được điều trị, trầm cảm sau sinh có thể kéo dài hoặc phát triển thành các rối loạn tâm thần khác như lo âu mãn tính hoặc trầm cảm nặng.
• Tăng nguy cơ trầm cảm trong các lần sinh sau: Phụ nữ bị trầm cảm sau sinh một lần có nguy cơ cao gặp phải tình trạng này ở các lần sinh tiếp theo.

Trầm cảm sau sinh ảnh hưởng sâu rộng đến sức khỏe tinh thần, thể chất của người mẹ và sự phát triển của trẻ, cũng như mối quan hệ gia đình và chất lượng cuộc sống. Việc nhận biết sớm và điều trị kịp thời là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe của mẹ và con, đồng thời giúp duy trì hạnh phúc gia đình.